Hækkun vaxtabóta þýðir lækkun fyrir marga

Ég hef stundum velt því fyrir mér, hvernig á því standi að þegar stjórnmálaflokkar leggja sig fram við að uppfylla óskir fólksins, þá verður útkoman oft þannig að betur hefði verið heima setið en af stað farið. Þannig líst mér á frumvarp um hækkun vaxtabóta sem er til afgreiðslu á Alþingi þessa dagana.  Í þessari frétt á Vísi.is http://visir.is/article/20090326/VIDSKIPTI06/57720852/-1 er skýrt frá í hverju þessar breytingar eru fólgnar.  Ég reiknaði hvað það þýddi fyrir hjón með mismunandi tekjur og mismunandi vaxtagjöld að hækka tekjutengingu úr 6% í 7,5% og eru niðurstöðurnar í eftirfarandi töflum.

Efsta taflan sýnir vaxtabætur miðað við núverandi kerfi, miðtaflan miðað við fyrirliggjandi frumvarp og neðsta taflan sýnir breytingu sem verður á vaxtabótum.   Mánaðatekjur eru samanlögð laun hjóna og árslaun er sú tala sem myndar stofn til vaxtabóta.

Niðurstaða þessara útreikninga er að vaxtabætur margra sem fengju fullar vaxtabætur miðað við núverandi kerfi lækka verulega, allir sem ná ekki fullum vaxtabótum í núverandi kerfi fá lægri bætur eða jafnvel engar.  Hins vegar munu vaxtabætur hækka hjá þeim sem borga mjög mikla vexti.  Ég er ekki viss um að það hafi verið tilgangurinn með breytingunni. 

Að lækka vaxtabætur hjá láglaunafólki er alls ekki á óskalista hjá nokkrum manni - því á ég bágt að trúa.  En samkvæmt þessari tillögu sem kemur frá nefndinni myndu vaxtabætur hjá hjónum sem eru með 250.000 kr í laun á mánuði hvort um sig, og greiddu 450.000 í vexti á síðasta ári lækka um 90.000 kr.

Sú breytingartillaga sem kemur frá efnahags- og skattanefnd minnir mjög mikið á það þegar marbendillin veitti bóndanum þrjár óskir, hann uppfyllti þær á þann hátt að hann hefði verið betur kominn án þeirra.

Fólk er orðið að aumingjum sem nennir ekki að vinna

Þessi umræða átti sér stað á kaffistofu fyrir nokkrum árum á vinnustað þar sem ég var.  Einn samstarfsmaður minn hafði tekið eftir því að sífellt fleira fólk hafði farið af almennum vinnumarkaði og á örorkubætur.  Hann hafði komist að þeirri niðurstöðu að þetta fólk væri upp til hópa letingjar sem hefði kosið það sjálft að hætta að vinna og vera heima á bótum.

Honum var bent á að málið væri ekki svona einfalt.  Það þyrfti ekki að skoða nema nokkur ár aftur í tímann, þá hefði stór hluti þessara einstaklinga verið á vinnumarkaði þó svo afköstin væru ekki eins mikil og hjá fullfrísku fólki.  Þetta var á þeim tíma sem fyrirtækin voru enn í eigu heimamanna og eigendur þeirra þurftu að mæta þessu fólki á götu.  Krafan um hagnað var ekki allsráðandi, það hafði ekki síður áhrif á eigendurna að þeir gátu veitt samborgurum sínum vinnu og lífsafkomu. Þeir þurftu að búa í sama samfélagi og aðrir.  Áður en frjálshyggju kapítalisminn varð allsráðandi voru atvinnutækin enn í eigu heimamanna.  Á þessum tíma sýndu fyrirtækin samfélagslega ábyrgð, enda þurftu þau að lifa í sama samfélagi og aðrir borarar.

Þegar eignarhald fyrirtækjanna fjarlægðist samfélagið þar sem þau störfuðu, gerðu eigendurnir meiri kröfur um arð.  Með kröfunni um meiri framlegð og meiri arð, varð að losa sig við þá hluta starfseminnar sem skilaði ekki arði og var jafnvel baggi á fyrirtækinu.  Þeir starfsmenn sem skiluðu ekki fullum afköstum gátu því tekið pokann sinn.  Þeir gátu ekki fengið vinnu annars staðar svo þeir urðu að leita á náðir hins opinbera og lífeyrissjóðanna.  Eigendunum stóð alveg á sama, þar sem þeir þurftu ekki að eiga á hættu að mæta þeim á götu.  Þegar á bótakerfið var komið, var ekki svo auðvelt að snúa aftur á vinnumarkaðinn, því allar launatekjur leiddu og leiða sennilega enn til skerðingar á bótum.  Þannig að ef þú getur ekki skilað fullum afköstum skaltu bara halda þig heima.

Fyrir nokkrum áratugum skiluðu fyrirtæki ekki miklum arði til eigenda sinna, en skiluðu miklu til samfélagsins, m.a. með því að veita fólki vinnu sem annars hefði verið á framfæri hins opinbera og stuðla að uppbyggingar í sínu samfélagi, með þeim margföldunaráhrifum sem því fylgdi.  Skattlagning þeirra var með þeim hætti að það borgaði sig ekki að skila hagnaði, frekar var ráðist í fjárfestingar sem skiluðu þeim litlum sem engum arði en skapaði vinnu í samfélaginu við uppbygginguna.  Í dag er skattlagning á hagnað hófleg, og hávær krafa um að lækka hana.  Skattlagning á arð er mjög lág 10% og er greidd út til eigendanna, sem oftar en ekki búa annars staðar en í því sveitarfélagi sem fyrirtækin starfa.  

 Sveitarfélögin fá ekki hlutdeild í skattlagningu á hagnað fyrirtækjanna, ekki hlutdeild í fjármagnstekjuskattinum af arðinum en sitja uppi með fólkið sem ekki skilar fullum afköstum á félagslegum bótum og fjárfesting í sveitarfélögunum hefur minnkað verulega.  Þetta frjálsa flæði fjármagns og aukin krafa um arð, ásamt því að eignarhald atvinnutækja hefur færst úr höndum heimamanna, hefur leitt til þess að hagur sveitarfélaga hefur minnkað þar sem fjármagnið sem þau skila hefur farið annað, jafnvel úr landi.

Þessu þarf að breyta, það verður að byggja starfumhverfi fyrirtækja þannig upp að það borgi sig fyrir eigendur þeirra skilja fjármagnið eftir þar sem það er upprunnið í stað þess að flytja það burt.

Það þarf jafnvel líka að veita sveitarfélögunum hlut í fjármagnstekjuskattinum, en þegar hann var tekinn upp færðu mjög margir rekstraraðilar starfsemi sína úr einkarekstri í hlutafélög.  Við þá aðgerð hættu sveitarfélögin að fá útsvar af hagnaðinum, en ríkið hlutur ríkisins lækkaði úr 24% í 18%, auk þess sem það fékk 10% af útgreiddum arði.   Skattlagningu hlutafélaga þarf því líka að breyta þannig að sveitarfélögin fái bæði hlutdeild í skattlagningu hagnaðar og útgreidds arðs.

Til að byggja upp þarf að skilja sem mest af hagnaði sem myndast af starfsemi fyrirtækja eftir heima í héraði.

Það er nefnilega það

Homo economicus, er nefndur maður sem tekur alltaf bestu ákvörðun hverju sinni.  Þetta er maðurinn sem margar stefnur hagfræðinnar kalla til þegar þeir eru að skýra hversu stefna þeirra er mikið betri en aðrar. 

Ef hann væri til, gæti hugsanlega verið rétt að stefnan hafi ekki brugðist heldur fólkið.  Það er bara eitt vandamál HANN ER EKKI TIL og þó hann væri til hefur hann ekki aðgang að öllum þeim upplýsingum sem þarf til að geta tekið bestu ákvörðunina hverju sinni.  Það eru þættir eins og bankaleynd sem hjálpa til við að fela fyrir honum upplýsingar.  Annar þáttur eru óvæntar ákvarðanir sem aðrir taka, sem byggja ekki á neinum skynsamlegum rökum. 

Þriðji þátturinn er það eðli sumra að vilja hagnast sem mest á sem stystum tíma án tillits til þess hver áhrifin verða.  Þetta var kallað að blóðmjólka kúna í kennslubók um stjórnun.  Þessi stjórnunarstíll er einmitt sá sem verið hefur allsráðandi á fjármálamarkaði á undanförnum árum.  Frjálshyggjumennirnir kölluðu það að virkja latt fjármagn.

Annað atriði sem vekur sérstaklega athygli mína í skýrslu þessari er hvað mikil áhersla er lögð á að eftirlitsaðilar hefðu brugðist.  Ég hélt að stefna frjálshyggjunnar, sem Sjálfstæðisflokkurinn hefur hneigst til á síðasta áratug, teldi að opinberar eftirlitsstofnanir með markaðinum væru óþarfar vegna þess að markaðurinn væri með innbyggt eftirlit.  Sennilega hefur það verið Homo Economus sjálfur sem sá um þetta innbyggða eftirlit, því hann vinnur ekki hjá því opinbera.

Vandamálið í hnotskurn er einfaldlega að þeir sem stjórnuðu fóru í felur með það sem þeir gerðu, skýldu sér á bak við bankaleynd, lagaflækjur og bjuggu til svo flókin krosstengsl að það vissi enginn lengur hver ætti hvað.

Það voru aðilar í feluleik, sem læddust um eins og þjófar að nóttu og gerðu allt sem þeir gátu til að komast yfir allt það fjármagn sem mögulegt var sem brugðust.  Þeir skýla sér á bak við bankaleynd svo ekki er hægt að sjá hversu siðlausar aðgerðir þeirra voru og oft á mörkum þess að vera löglegar.   Það eru þessir einstaklingar sem sem brugðust, ekki fólkið. 

Fólkið brást, ekki stefnan

Af hverju afskirfa lánin - gæfi vaxtalækkun ekki betri árangur og sanngjarnari

Nú eru frambjóðendur farnir að bjóða hverjum öðrum betur í afskriftir á lánum vegna íbúðarkaupa.  Þetta á ekki að kosta nema 200 - 800 milljarða kr.  eða hálf til ein og hálf fjárlög ríkisins.

Ef einhverrar sanngirni ætti að gæta, þyrfti að skoða hvað tók hver og einn mikið hlutfall af íbúðarverðinu að láni þegar hann keypti, hvað er hann búinn að borga mikið niður og hvað ætti hann samkvæmt því að skulda mikið.  Með þvi að færa lánin niður í það hlutfall af matsverði fasteignarinnar væri sennilega sanngjarnasta leiðin.  Þannig gæti aðili sem keypti íbúð á 15 millj.kr. fyrir 4 árum, átt í dag íbúð sem metin er á 25 millj.kr.  Segjum að hann hafi tekið lán upp á 10 millj.kr. til 40 ára með jöfnum afborgunum.  Þá er hann búinn að borga 1/10 af nafnverði lánsins, eða 1 millj.kr.  Skuldin ætti þá núna að standa í 9/15 af matsverði íbúðarinnar, eða 15 millj.kr.  Ef lánið er orðið hærra er réttlátt að afskrifa það niður í 15 millj.kr. ef það er lægra þá er spurning hvort það væri ekki á sama hátt réttlátt að hækka það upp í 15 millj.kr.   NEI SVONA GERUM VIÐ EKKI.  Afskriftir lána eru dýrar. 

Hægt væri að lækka greiðslubirgði allra lána á mikið ódýrari, sanngjarnari og sársaukalausari hátt.  Lækka vextina sem um var samið í upphafi.  Þannig hefði 2% lækkun á vöxtum, þau áhrif að mánaðarlegar greiðslur af 20 millj.kr. láni myndu lækka um 20-25 þús kr. eftir því hversu mikið er eftir af lánstímanum ef um jafngreiðslulán er að ræða en 33 þús ef um jafnar afborganir er að ræða.  Áhrifin eru svipuð og að lækka þessi lán um 20% eða 4 millj.kr.  mismunurinn liggur hins vegar í þvi að ef lánin eru færð niður með afskrift, lækka greiðslurnar meira eftir því sem styttra er eftir af lánstímanum, en því er öfugt farið ef vextirnir eru lækkaðir.

Helstu rök fyrir því að lækka vexti frekar en höfuðstól eru

1. að þeir sem eiga lengstu lánin eru oftar þeir sem þurfa á því að halda að lækka greiðslurnar

2. það getur ekki verið eðlilegt að vextir til langs tíma séu hærri en hagvöxtur

3. höfuðstóll og verðbætur lánanna eru ekki skert, einungis tekjur af láninu, og því þarf ekki að greiða neitt úr ríkissjóði

 

Vill fella niður 4 milljónir af höfuðstól húsnæðislána

Stórtíðindi sem láta lítið yfir sér

Það verður að teljast til stórtíðinda að Sviss, Austurríki og Lúxemborg hafi aflétt bankaleynd.  Það hefur í mjög langan tíma verið talið með helstu kostum þess að geyma fé í bönkum í þessum löndum að það hefur ekki verið gefnar upplýsingar um eigendur innistæðna.

Nú er bara spurning hvort bankaleynd verði afnumin í þeim hlutum Breska samveldisins þar sem það ríkir enn, eins og á eyjunum í Karabíska hafinu þar sem útrásarvíkingarnir og aðrir þeir sem hafa efnast á undanförnum áratug eru sagðir geyma eignirnar.

Bankaleynd aflétt í Sviss og Lúxemborg

Skuldabréfin seld með 50% afslætti

Skildi ég það rétt að nýju bankarnir væru að kaupa skuldabréfin vegna íbúðarlánanna með 50% afslætti, eins og kemur fram í greinargerð Framsóknarflokksins?

Ef það er rétt veldur niðurfelling skulda um 20% ekki tapi hjá nýju bönkunum, það er búið að afskrifa það í gömlu bönkunum.

Annars er þetta í raun bara eftirgjöf á vöxtum í flestum tilfellum, þar sem áfallnar verðbætur eða gengishækkun, eru í flestum tilfellum orðnar meira en 20% af stöðu lánanna.  Það væri í raun eingöngu verið að gefa eftir af höfuðstól lána sem veitt voru á árinu 2008.

Leggja til 20% niðurfellingu skulda

Logo geta verið lýsandi

Ég get ekki sagt að ég sé áhugamaður um logo (merki) fyrirtækja, en samt hef ég að gamni mínu fylgst með þróun á einu það er hjá Íslandsbanka.   Eftir sameiningu nokkurra banka í byrjun tiunda áratugs síðustu aldar var haldin samkeppni um logó fyrir hinn nýja banka.  Fyrir valinu varð merki sem var í þremur litum, neðst var lárétt bylgja blá að lit, sem átti að tákna sjóinn.  Upp frá henni kom önnur bylgja á ská, græn að lit sem átti að tákna tengslin við landið, og fyrir ofan var gulur punktur sem átti að tákna sólina, enda björt framtíð hjá þessum nýja banka.

Nokkrum árum seinna sameinaðist Íslandsbanki Fjárfestingabanka Atvinnulífsins (FBA).  Þá varð til banki sem um tíma hét Íslandsbanki FBA. Um svipað leiti var merki bankans breytt, bylgjan sem tákna átti landið var horfin.  Ég sagði þá í gríni að bankinn væri búinn að sigla svo langt út á sjó að þeir sæju ekki lengur til lands.  Þeir hefðu þó sólina til að sigla eftir svo þeir villtust ekki.   Þessi banki hóf mikla útrás, og ætlaði sér að verða alþjóðlegur banki sem opnaði starfsstöðvar í öðrum löndum.  

Nafnið Íslandsbanki þótti ekki nógu gott fyrir bankann svo nafninu var breytt í Glitni.  Logoinu var líka breytt, því nú hvarf sólin. sjórinn var einn eftir og allt var í logandi rauðum lit í kring.  Það þekkja allir hvernig saga þessa góða banka endaði.

Það virðist að merki bankans hafi verið meira lýsandi um starfsemi og stöðu hans en ég gerði mér grein fyrir.

1,5 milljóna kr. lækkun eigna á hvert mannsbarn

181 milljarða tap lífeyrissjóða segir ekki nema hálfa söguna um skelfilega lélega afkomu þeirra á síðasta ári og er í besta falli léleg blekking á því hversu miklu þeir töpuðu.

Á vefsíðu Landssambands lífeyrissjóða www.ll.is/?i=2&f=8&o=1016  er tafla sem sýnir stöðu þeirra um áramótin 2007-8 annars vegar og síðustu áramót hins vegar.  Þar sést að að nafnvirði lækkaði eign þeirra um 40 milljarða.   Ef eignin er uppreiknuð eins og um verðtryggða eign væri að ræða kemur í ljós að eignirnar lækka um 352 milljarða kr.  Miðað við upplýsingar á vefsíður ríkisskattstjóra, reiknaði ég út að innborguð iðgjöld umfram greiðslur vegna lífeyris væru um það bil 40 milljarðar  kr.  árið 2007.  Með því að bæta þeirri fjárhæð við framangreint tap er tap þeirra á árinu 2008 nærri 400 milljarðar kr.   Til samanburðar nema heildarútgjöld ríkisins samkvæmt fjárlögum ársins 2009 500 milljörðum.

Þetta eru skelfilega háar fjárhæðir, þetta er tap sem nemur 1,5 milljónum kr. á hvert mannsbarn á Íslandi.

Þegar taflan er uppreiknuð sést að einungis sjóðfélagalán hafa hækkað milli ára, aðrar eignir hafa minnkað um 1,5%-20,5%.  Þannig hefur heildareign sjóðanna lækkað um 17,5%.  

Þetta er ekkert smá tap sem sameiginlegur sjóður landsmanna hefur orðið fyrir á einu ári.  Mér er spurn hvort stjórnendur þessara sjóða séu starfi sínu vaxnir.  Þeir ættu í það minnsta að vera það, þegar litið er á hvað þeir hafa fengið greitt í laun, hvort heldur við erum að tala um laun til forstjóra á bilinu 20-30 milljónir á ári, eða til stjórnarmanna sem nema verkamannalaunum fyrir að sitja í stjórn sjóðanna.

Ég veit það alla vega að ef hlutafélag sýndi afkomu af því tagi sem lífeyrissjóðirnir eru að sýna væri búið að reka stjórnendurna.

Eignin hækkaði um 11 milljarða 2008

Satt best að segja varð ég alveg ruglaður við að lesa þessa frétt.  Hún sagi mér ekkert um hver staða sjóðanna væri,  en þegar ég skoðaði aðrar upplýsingar sá ég að  í árslok 2007 var heildareign lífeyrissjóðanna 1.647 milljarðar kr. og í árslok 2008 var hún orðin 1.658 milljarðar kr.  Því má segja að lífeyrissjóðirnir vaxið um 11 milljarða milli ára.

Þetta þýðir að þeir hafa tapað öllum innborguðum iðgjöldum ársins 2008 og rúmlega það. Ef þessi eign hefði legið inni á venjulegri bankabók hefðu vextirnir af henni orðið talsvert hærri en þetta.  Þá er ég að tala um óverðtryggða reikninga.  Lífeyrissjóðirnir eru helstu talsmenn þess að afnema ekki verðtryggingu á lánum, samt geta stjórnendur þeirra leyft sér að fara þannig með þá peninga sem þeim var trúðað fyrir að þeir tapa þeim með þessum hætti.  Þeir taka sér svo ofurlaun fyrir þennan gjörning.

Hafa rýrnað um 181 milljarð

Á að byggja eða breyta?

Það þarf nýtt blóð í stjórnmálin.  Nýir vendir sópa best, þess vegna gætu fersk öfl sem eru ekki bundin á klafa flokkseigendafélaga frekar hreinsað til í kerfinu - heldur en gömlu flokkarnir sem eru meira og minna búnir að skipa "sína menn" í valdastöður út um allt.  Nú erum við aftur búin að fá pólitískt skipuð bankaráð í nýju ríkisbankana.  En það þarf að fara sér hægt í því að hreinsa til.  Einkavæðing bankanna leiddi það t.d. af sér að þar var hreinsað til, gamlir og vanir bankamenn fengu að fjúka - af því þeir vildu halda i traust bankakerfi á kostnað hagnaðar.  Ungu drengirnir sáu ofsjónum yfir því að bankarnir ættu peninga sem ekki væru á fullu í hámarksávöxtum með tilheyrandi áhættu.  Þeir létu því reynslumikla menn fjúka og lögðu halda á þetta "lata fjármagn".  Það vita allir hvernig sá leikur fór. 

Það er staðreynd að það þarf að stokka upp í kerfinu.  Gamla stjórnskipulagið er úr sér gengið, völdin eru komin í hendur manna sem setið hafa of lengi í sínum embættum í kerfi sem er gengið sér til húðar.  Of mikið vald er komið í hendur framkvæmdavaldsins á kostnað löggjafarvalds og dómsvalds. 

Það er hins vegar vandasamt verk að gera þær breytingar sem þarf.  Þær mega ekki vera unnar í fljótfærni og það þarf að vanda vel til verka.  Til að byrja með mætti færa allar stefnumótandi einingar ráðuneytanna undir hatt Alþingis.  Ég er ekki lögfróðum maður, en ég tel varla nauðsyn á að gera stjórnarskrárbreytingu til að gera slíkt.  Þær einingar sem ég er að tala um eru þær sem sjá um að útbúa lagafrumvörp þar með talið tillögur til fjárlaga.  Fagleg stjórn yrði áfram í höndum ráðuneyta.  Þess verður samt að gæta að henda ekki út þeirri þekkingu sem skapast hefur, það getur verið dýrt að halda í þekkinguna, en það er dýrara að henda henni og ætla sér að finna upp hjólið aftur.

Mér dettur í hug samlíking við það þegar húsnæði er tekið í gegn og það endurbætt.  Það er hægt að gera það á þrennan hátt.  Í fyrsta lagi rífa húsið og byggja nýtt, í öðru lagi rífa allt innan úr því sem hægt er að rífa og byggja upp aftur með nýju skipulagi.  Í þriðja lagi gæti verið hægt að ná sama árangri með því að gera minniháttar skipulagsbreytingar á húsinu.  Auðvitað fer það eftir ástandi hússins hvaða leið er best að fara.  En sama hvaða leið er valin, það verður að byrja á að gera sér grein fyrir hvað það er sem koma á út úr breytingunum, það þarf að gera þarfagreiningu, þá er gerð kostnaðargreining samhliða því sem nýtt skipulag er unnið.  Þegar búið er að gera sér grein fyrir þörfum og kostnaði, þá fyrst er hægt að hefja framkvæmdir.  Þetta sama á við um þegar byggja á upp nýtt stjórnskipulag.  Ef það er nóg að stækka eldhúsið með því að rífa búrið og minnka þvottahúsið, til að ná fram betri nýtingu, til hvers þá að rífa húsið og byggja nýtt? 

Eða er húsið orðið svo fúið að því er ekki við bjargandi?