Greiðsluvandi ekki það sama og skuldavandi

Aðgerðir ríkisstjórnarinnar hafa fremur beinst að greiðsluvanda almennings en skuldavanda.

Lausnin með greiðslujöfnun hefur leitt til þess að skuldavandi heimilanna hefur aukist, þar sem greiðslur af lánum vegna húsnæðiskaupa svokölluðum jafngreiðslulánum, duga ekki til að borga vexti af þessum lánum. Þannig vex höfuðstóllinn í hverjum mánuði. Þannig minnkar eign skuldara jafnt og þétt og þarf ekki lækkun á íbúðarverði til að það gerist.

Kaupmáttur launatekna hefur farið síminnkandi, en ekki má skerða tekjur af fjármagni. Satt best að segja finnst mér þetta skrýtin jafnaðarmennska.

Hafa komið til móts við skuldavandann

Var ekki nóg að borga lægri laun, þarf líka að skerða réttindin?

Það vantar alveg inn í umræðuna að þegar lífeyrissjóður VR, Gildi og fleiri hækkuðu réttindi sinna manna 2006 og 2007, um rúmlega 17% vegna góðrar afkomu sjóðanna, hækkuðu réttindi ekki hjá LSR lífeyrissjóði ríkisstarfsmanna.  Það er verið að bakfæra þessa hækkun á réttindum.

Það vantar líka að það B-deild LSR, þ.e. sú sem er að veita þessi miklu réttindi hefur ekki tekið við nýjum félögum síðan 1997.  Í dag greiða u.þ.b. 3.000 ríkisstarfsmenn í þá deild, eða um 10% þeirra sem greiða í LSR.  Kostnaðurinn sem er að falla á ríkið er vegna starfsmanna sem þar unnu fyrir 1997, margir þeirra eru í dag starfandi hjá einkageiranum, þeir töpuðu ekki réttindinum við að færa sig þangað.  Þetta eru skuldbindingarnar sem við erum að borga fyrir með sköttunum okkar, ekki lífeyrisréttindin hjá þeim sem vinna hjá ríkinu í dag.

Þessu til viðbótar hefur það þótt sjálfsagt mál, að ríkisstarfsmenn væru á 20-30% lægri launum, en fólk sem vinnur hjá einkageiranum.   Þeir hafa því fengið að borga fyrir starföryggið og lífeyrisréttindin.  ASÍ og VR taldi það sjálfsagt þar sem réttindin væru svo mikið betri.  Laun þeirra hækkuðu meira en hjá einkageiranum á síðasta ári, en það stafa aðallega af því að dagvinnulaun þeirra eru að jafnaði lægri en 180 þús kr. á mánuði.  Þeir sem eru á hærri launum en 250 þús kr á mánuði hafa flestir þurft að sæta 5-15% launalækkun.

Ríkisstarfsmenn sem greiða í A-deild LSR í dag ávinna sér lífeyrisrétt sem nemur 1,9% af meðallaunum ársins á ári.  Til samanburðar ávinnur 16 ára unglingur hjá VR sér 4% réttindi, sem fara svo minnkandi eftir því sem aldurinn eykst, þannig er ávinningurinn 1,9% þegar hann er 36 ára og fer lægst niður í 0,9% við 66 ára aldur.   Þannig vinna þeir sem eru yngri en 36 ára sér meiri lífeyrisréttinda hjá einkageiranum en hjá LSR.

Lífeyrisgreiðslur eru verðtryggðar bæði hjá LSR, en þær eru það líka hjá Lsj. Verslunarmanna, Gildi og fleiri sjóðum í einkageiranum.   Ef tekið er tillit til 20-30% launamunar og mismunar á öflun réttinda, þykir mér líklegt að sá sem starfar hjá einkaaðilum fái hærri greiðslur úr sínum sjóði en þeir sem starfa hjá hinu opinbera.    Hvað er það þá sem á að jafna? 

Ólíðandi að ASÍ ráðist á samningsbundin kjör

Brýnt að bjarga elítunni - hinir geta átt sig

Valinn hópur fólks hafði aðgang að sparisjóðum og bönkum með þeim hætti að þeir gætu keypt stofnfjárhluti og hlutabréf, og fengið kaupverðið að láni.  Nú hefur viðskiptaráðherra upp raust sína og segir að það sé brýnt að bjarga þessum útvöldu einstaklingum.

Þorri fólks fékk einungis stór lán til að kaupa sér íbúðarhúsnæði.  Þar á meðal var ungt fólk sem var að hefja búskap.  Lánið lék við það, bankarnir voru farnir að lána allt að 100% af kaupverðinu.  Fæstir létu þó freistast að taka svo stór lán, en lögðu allt sitt sparifé í útborganir.  Þetta unga fólk vildi ekki reisa sér hurðarás um öxl og keypti því litla íbúð sem hæfði þáverandi fjölskyldustærð.  Ætlunin var að stækka við sig eftir því sem fjölskyldan stækkaði, enda hefðu þau þá eignast meira í íbúðinni og gætu keypt sér stærra húsnæði.

Þessar forsendur eru brostnar, spariféð sem lagt var í íbúðina er horfið.  Skuldirnar komnar langt upp fyrir vermæti íbúðarinnar, og greiðslubyrðin hefur þyngst verulega.  Lausn ríkisstjórnarinnar var að lækka greiðslubyrðina.  Það hjálpar til skamms tíma, en skilar einungis þeim árangri að fólkið á sífellt minna í eigninni.  Eins og dæmið lítur út í dag, verða þau sennilega búin að borga svo mikið í íbúðinni að verðmæti hennar verði meira en skuldirnar eftir 5-7 ár.  Þá tekur sennilega 10 ár að safna sér pening til að kaupa stærri eign.  Þetta gera 15-17 ár, þangað til verða þau að vera í sinni 2ja herbergja íbúð.  Þá tekur því varla að kaupa stærri eign þar sem til börnin verða flutt að heiman. 

Eru skilaboðin sem ríkisstjórnin er að senda fólkinu þau að það eigi ekki að eiga börn?  

Steingrímur fjármálaráðherra sagði á Alþingi í dag að vaxtabætur hafi verið hækkaðar verulega.  Sú hækkun kemur þeim fjölskyldum sem skulda meira en 15 milljónir ekki til góða, nema að hluta vegna hámarks á vaxtagjöldum til útreiknings vaxtabóta, kr. 901.158.  Um síðustu áramót sagði hann að þessi hækkun á vaxtabótakerfinu myndi hjálpa fólki vegna aukinna verðbóta af lánunum.  Þetta er hins vegar ekki rétt, þar sem þetta fólk var að borga meira en 900 þús kr. af íbúðarlánunum í vexti á síðasta ári, og þegar vaxtagjöldin hækka í 990 þús. kr. hækka vaxtabæturnar ekki neitt, þar sem það var þegar búið að ná hámarkinu.  Þetta fólk verður sjálft að bera skaðann af hækkuninni.

Brýnt að leysa vanda stofnfjáreigenda

Það á ennþá eftir að sannfæra stjórn AGS

Embættismennirnir virðast vera tilbúnir að endurskoða áætlunina, en stjórnin ekki.

Parísarklúbburinn hefur lýst því yfir að Ísland sé vandamál vegna afstöðunnar til Icesave. Það er því ekki skrýtið að þau lönd sem skipa þann klúbb skuldi ekki vera með aðra afstöðu til málsins þegar þau sitja fundi AGS

Ef Ísland ætlar sér að fá fyrirgreiðslu hjá AGS er mikil vinna framundan að sannfæra fulltrúana um að við ætlum að standa við skuldbindingar okkar. Eða ganga verður frá samkomulagi við Bretland og Holland um þessar skuldbindingar.

Parísarklúbburinn mun seint samþykkja að við borgum ekki það sem okkur ber að borga. Þannig að ef við ætlum ekki að borga verður að sannfæra þá um að krafan sé ekki á rökum reyst.

Sjónarmið Strauss-Kahn koma ekki á óvart

Það er ekkert skrýtið

Á vefnum island.is er eftirfarnadi skýring á afskrift skulda:

Verða einhverjar skuldir afskrifaðar?

Skuldaaðlögun getur falið í sér eftirgjöf krafna, hlutfallslega lækkun þeirra eða gjaldfrest á þeim kröfum sem eru umfram greiðslugetu. Standi lántakinn við gerðan samning um skuldaaðlögun verða kröfur sem eru umfram greiðslugetu lántaka, þó aldrei minna en 110% af verðmæti eigna, felldar niður við lok samningstímans. Hafi hluti veðkrafna verið settur á biðlán hefjast greiðslur þeirra að loknu skuldaaðlögunartímabili, eftir því sem greiðslugeta lántaka hrekkur til.

Skilur einhver þessa skýringu?  Skuldir sem eru umfram greiðslugetu verða felldar niður.  Það er viðskiptabankinn þinn sem ákveður greiðslugetuna, skuldari verður sjálfur að semja við alla lánadrottna.  Hann stendur einn, hefur engin viðmið um hver er eðlilegt að greiðslugeta hans skuli vera.  Þegar embætti umboðsmanns skuldara verður komið á laggirnar má búast við að málum sem þessum fjölgi verulega, þá fyrst er skuldarinn fyrst kominn með einhvern bakhjarl eða ráðgjafa sem getur veitt óvilhalla ráðgjöf.

Afar fá skuldamál leyst með skuldaaðlögun

Betur má ef duga skal

Jjohanna skammaði samstarfsmenn í ríkisstjorn: " Forsenda þess að nokkur ríkisstjórn geti komist í gegnum þau erfiðu verkefni og þá pólitísku brimskafla sem Íslendingar þurfa að fara í gegnum er skýr framtíðarsýn, og óbilandi stuðningur stjórnarflokkanna til að fylgja henni eftir - hvað sem á dynur. Þannig stuðning verður ríkisstjórnin að hafa, bæði í þingliði stjórnarflokkanna og að sjálfsögðu hjá ráðherrum ríkisstjórnarinnar. Það verður að gera þá kröfu til stjórnarliða og ekki síst ráðherra í ríkisstjórn að þeir virði trúnað við samstarfssamning stjórnarflokkanna - annað er ávísun á ófrið og sundrungu. Þar liggur vegur hrunflokkanna til valda á nýjan leik. Það má ekki gerast !"

Samkvæmt þessu virðist stjórnarsamstarfið standa á brauðfótum.

Jóhann sagði líka í ræðu sinni:" Þann 10. mars 2004 - nærri fjórum árum fyrir hrun bankanna - ræddi ég ógnvekjandi vöxt á skuldastöðu þjóðarbúsins og skuldum heimilanna. Ég hélt því fram að það væri full ástæða til þess að hafa áhyggjur af því hvað svona gríðarlegt erlent fjármagn hefði á efnahagslífið, gengi krónunnar, stöðugleika, verðbólgu og viðskiptahalla. Og ég spurði: Hvaða áhrif hefur það þegar erlent lánsfé er farið að halda uppi neyslu og fjárfestingum landsmanna? Hvaða áhrif hefur það þegar einstaklingar og fyrirtæki taka mikla gengisáhættu í lánveitingum og vaxtaákvarðanir erlendra Seðlabanka hafa meiri áhrif á skuldastöðu þjóðarbúsins en vaxtasákvarðanir Seðlabanka Íslands?
Ég benti á að erlend fjármögnun hefði verið nýtt til skuldsettrar yfirtöku hlutafélaga, sem haldið hefði uppi gengi hlutabréfa og það síðan orðið hvati til aukinnar erlendrar lántöku. Og ég spurði enn: Hvaða afleiðingar hefur það þegar hægir á erlendum lántökum? Svar mitt var þetta: „Væntanlega munu hlutabréfin verðfalla og gengið lækka, sem og að fasteignir lækka í verði. Aukin veðhæfni eigna á undanförnum misserum m.a. vegna mikils innflæðis á erlendum endurlánum, gæti síðan við lækkun á fasteignaverði leitt til yfirveðsetningar á fjölda fasteigna."
Það er grátlegt að allt þetta sem var fyrirséð þegar 2004 skuli hafa komið fram og sé nú sá veruleiki sem tugþúsundir Íslendinga glíma við. En ég minni á þetta hér vegna þess að bæði stjórnmálaflokkar og ýmis hagsmunasamtök virðast hafa komið sé upp allsherjar söguleysi í umræðum um þessi mál. Það er eins og að tvíburakreppan, gjaldeyris- og fjármálakreppan, hafi dottið af himnum ofan í október 2008, hafi hún þá ekki byrjað við tilkomu núverandi ríkisstjórnar. Nei því miður, okkar vandi var og er uppsafnaður vandi frá óstjórnarárum Sjálfstæðisflokks og Framsóknarflokks - niðurstaðan af hrunadansi helmingaskiptaflokkanna og skipbroti einkavinavæðingar bankanna og nýfrjálshyggju í efnahagsmálum. "

 Þessi upprifjun forsætisráðherra segir mikið um að það ástand sem við búum við í dag var ekki ófyrirsjáanlegt.  Reyndar hef ég líka lesið ummæli sem Steingrímur J viðhafði á sama tíma, þar sem hann varaði líka við þeirri þenslu sem var byrjuð að kræla á sér.  Ég man að þau voru bæði andvíg því - vegna þensluástands- að íbúðalán frá Íbúðalánasjóði yrðu hækkuð úr 65% í 90%.  En þetta eru sögulegar staðreyndir.  Það sem skiptir máli er hvernig brugðist er við stöðunni í dag.  Fyrsta verkefnið hlýtur að vera að gera sér grein fyrir hvort efnahagur landsins hafi verið að hrynja niður úr því ástandi sem forætisráðherrann spáði 2004 niður í jafnvægisástand, eða hvort hrunið hafi verið meira svo það sé innistæða fyrir miklum hagvexti á næstu árum.

Það verður að leysa skuldavanda atvinnulífsins og heimilanna án þess að búa til nýtt þensluskeið.  Stórframkvæmdir auka tvímælalaust hagvöxt a.m.k. á meðan á þeim stendur, en hafa þann galla að þeim fylgir hætta á þenslu, þar sem bakslag kemur þegar þeim er lokið. 

Heimilin ráða ekki við það lengi að vera með óhóflega greiðslubyrgði og sífellt minnkandi eignir - eða skuldir verði meiri en eignir í mörg ár slíkt veldur gjaldþroti heimilanna og minnkandi greiðsluvilja hjá skuldurum. Ríkisstjórnin gefur komið á móts við skuldara með því að minnka greiðslubyrðina, á kostnað eignamyndunarinnar. Aðgerðin hefur hins vegar þann galla að skuldirnar aukast og þeir sem eru með nýleg jafngreiðslulán eru ekki einu sinni að borga vextina af lánunum höfuðstólnum að viðbættum verðbótum, þó greiðsluseðlarnir segi annað. 

Önnur aðgerð ríkisstjórnarinnar fólst í hækkun vaxtabóta - hún kemur sér vel fyrir þá sem eru að borga minna 901 þús kr í vexti á ári.  Það eru 6% vextir af 15 millj.kr. láni.  Þeir vaxtagjöld umfram það mynda ekki stofn til vaxtabóta.  Þessi hækkun vaxtabóta hefur þess vegna leitt til jafn mikillar hækkunar á bótunum í krónum talið hvort sem hjón skulduðu 15 eða 25 milljónir kr.  Hjón sem eru hvort um sig með hærri mánaðarlaun en 415 þúsund - samtals 830 þús á mánuði fengu enga hækkun á bótunum - það má um það deila hvort svo tekjuhátt fólk þurfi ekki á því að halda.  En það er hins vegar ljóst að sú aðgerð að hækka vaxtabæturnar leiddi ekki til mests ávinnings til þeirra sem mest skulda - en þeir sem eru með hóflegar skuldir fengu talsverðan ábata með tilheyrandi kostnaði fyrir ríkissjóð. Þess vegna fá þau hjón sem skulda meira en 15 milljónir eða einstaklingar sem skulda meira en 9 milljónir kr. að bera að fullu þær verðhækkanir sem leiddu af aðgerðum ríkisstjórnarinnar í formi sem leiddu til hækkunar á lánum þeirra.  Vaxtagjöldin eru umfram hámark og hærri vaxtagjöld leiða því ekki til hærri vaxtabóta.

Aðgerðir ríkisstjórnarinnar hafa ekki verið til hjálpar mikið skuldsettum heimilum, en hafa komið sér vel fyrir þau heimili sem eru hóflega skuldsett.  Greiðsluaðlögunin leiðir til verri minnkandi eigna og vaxtabæturnar koma ekki til móts við hærri útgjöld vegna hækkunar óbeinna skatta.  Er ekki kominn tími til að hjálpa þeim sem á því þurfa að halda?

Aðgerðirnar hafa hjálpað mörgum - ekki endilega þeim sem þurftu. 

Ósamstaða VG veikir stjórnina

V, U eða L kreppa

Í þættinum Silfur Egils, sl. sunnudag lýsti Jón Daníelsson hagfræðingur því að kreppur mætti setja í þrjá flokka, sem hann kallaði V-kreppu, U-kreppu og L-kreppu.

V-kreppa er það þegar hagkerfið tekur dýfu en rís fljótt aftur upp í fyrri stöðu og er komið í fyrra horf innan fárra mánaða.

U-kreppa er þegar  tekur lengri tíma að ná aftur fyrri horfi - getur tekið nokkur ár.

L-kreppa er hins vegar langvarandi og heldur hagkerfið jafnvel áfram að minnka í mörg ár eftir dýfuna.

Taldi Jón að við værum núna í botninum á U-kreppu.

Almenn talið er staðan í dag á Íslandi sú að við erum annað hvort í U-kreppu eða L-kreppu, hvort verður ræðst alfarið af því hvernig stjórnvöld bregðast við henni.   Efnahagsaðgerðir ríkisstjórnarinnar ráða alfarið hvort hagvöxtur vex aftur svo efnahagslífið komist á fyrra stig.

Kreppa er ástand sem líkja má við það að detta ofan í holu, ef haldið er áfram er hægt að komast upp úr henni, þessi líking getur átt við bæði V og U kreppur.  En ef efnahagsástandið er meira í líkingu við það að klifrað hafi verið upp í tré og maður dettur niður, er lendingin á jafnslettu, það er engin hola til að komast upp úr og því engin forsenda til að komast aftur í fyrra horf.

Ef sá samdráttur sem hefur orðið á Íslandi síðustu 18 mánuði er ekki kreppa, heldur hrap niður úr þeim háloftum sem efnahagslífið var komið í - er þá hægt að kalla slíka leiðréttingu kreppu?  Afleiðingarnar af slíku hruni verða oftast svipaðar og þegar um L-kreppu er að ræða.

Ýmislegt bendir til að ástandið á Íslandi sé frekar eins og að detta niður úr tré - frekar en lenda í holu.  Til dæmis var verð íbúðarhúsnæðis komið 30% upp fyrir jafnvægisverð til langs tíma og á árunum fyrir hrunið var viðskiptajöfnuður mjög óhagstæður sem bendir til að góðærið hafi verið fjármagnað með lántökum.  Ef það er raunin erum við að glíma við langvarandi ástand verri kjara en voru fyrir október 2008.

Afleiðingarnar fyrir mjög marga eru alvarlegar.  Meira en 40 þúsund kaupsamningar voru gerðir samtals vegna kaupa á íbúðarhúsnæði á árunum 2005-2008.   Þessi tala sýnir að meira en 40 þúsund íbúðir voru keyptar á of háu verði, sem í flestum tilfellum voru fjármagnaðar meira og minna með lántökum.  Auk þess sem margir notuðu fjárhagslegt svigrúm kreppunnar til að gera endurbætur á íbúðarhúsnæði sínu, frekar en skipta um húsnæði.  Heimilin sitja því uppi með lán sem notuð voru til að greiða fyrir of dýrar íbúðir.  Í mörgum tilfellum eru þessi lán komin langt upp fyrir það verð sem fæst fyrir eignirnar, allir hafa tapað því sparifé sem þeir hafa lagt í íbúðirnar, jafnvel ævisparnaðinum.

Til að eignast þak yfir höfuðið hafa margir farið þá leið að spenna bogann fjárhaglega eins hátt og mögulegt er.  Fyrir árið 2004 voru íbúðarkaup fjármögnuð að hluta með lánum til mjög langs tíma að hámarki 65% frá íbúðalánasjóði,  en 35% með lánum til 3-5 ára frá bönkum og öðrum fjármálastofnunum auk þess sem fólk lagði uppsafnaðan sparnað í kaupin.  Þannig gat fólk ráðið við íbúðakaup þar sem greiðslubyrgði vegna kaupanna lækkaði að þeim tíma liðnum.  Árið 2004 fóru bankar og sparisjóðir í beina samkeppni við íbúðalánasjóð.  Boðið var upp á lán allt að 100% af kaupverði íbúðarinnar, til mjög langs tíma.  Lánastofnanir veittu lán að undangengnu greiðslumati, þar sem lánshæfi var metið út frá tekjum lántakanda og lánsfjárhæð takmarkaðist af hlutfalli launa annars vegar og verðmæti hinna keyptu eigna hins vegar.   Frá því þessi lán voru tekin hafa forsendur breyst verulega, kaupmáttur launa hefur minnkað og þær eignir sem settar voru sem veð hafa rýrnað í verði.  Hins vegar hafa lánin sjálf hækkað annað hvort í samræmi við vísitölu eða gengisþróun, nema hvort tveggja sé.

Af hverju rauk íbúðaverð svona upp úr öllu valdi?  Það er kannski ekkert einfalt svar við því, en tveir þættir vegar þar þungt.  Annars vegar voru það lágir vextir, m.v. árin á undan og hins vegar veruleg hækkun á lánshlutfalli til langs tíma.  Bæði þessi atriði leiddu til þess að greiðslubyrgði lána lækkaði og kaupendur réðu við að taka hærri lán en áður.  Þar sem framboð og eftirspurn eru ráðandi í verðlagningu íbúða, leiddi aukin greiðslugeta til aukinnar eftirspurnar.  Aukin eftirspurn leiddi til hækkunar á verði.   Þegar fór að draga úr eftirspurninni um mitt ár 2006, og jafnvel var farið að spá lækkun á íbúðaverði, fóru bankarnir að bjóða lán í erlendri mynt með enn lægri greiðslubyrgði, svo íbúðaverðið hélst áfram of hátt, þrátt fyrir hækkandi stýrivexti til að draga úr þenslunni.

Seðlabankinn virtist ekki hafa annað tæki til að reyna að draga úr þenslunni en stýrivexti.  En það tæki var eins og að ætla að stýra lónshæð vatnsafslvirkjunnar með teskeið að vopni.  Lánsfjármagnið kom einfaldlega frá öðrum löndum og ásókn í krónur með háum vöxtum leiddi til þess að gengi krónunnar var of hátt.  Þetta háa gengi gaf af sér ranga mynd af stöðunni og skapaði falskt öryggi hjá almenningi.

Helsta niðurstaða mín er því að rangar ákvarðanir stjórnvalda, t.d. hækkun íbúðarlána og aðgerðarleysi vegna þenslu, leiddu til þess að ofvöxtur hljóp í efnahagslífið og fjármagnseigendur fitnuðu. Röng skilaboð voru send út í þjóðfélagið og almenningur hélt að hann byggi við góðæri.

Ríkisstjórnin hefur brugðist við vaxandi greiðslubyrgði heimilanna með því að lækka afborganir af lánunum.  Sú aðgerð felst í því að fresta greiðslu á hluta afborgunar eins og hún hefði átt að vera að óbreyttu.  Gallinn við þessa aðgerð er sú að skuldirnar greiðast ekki jafn hratt niður, hafa reyndar vaxið enn meira vegna verðbólgu.  Þessi aðferðafræði til hjálpar getur verið góð, ef búast má við að efnahagslífið nái fyrri stigum innan skamms tíma.  það er að kaupmáttur aukist og íbúðaverð nái fyrri stigum.  Hins vegar er mjög ólíklegt að íbúðaverð nái þessu stigi næstu áratugina. Það mun taka fólk 8-10 ár að borga skuldir sínar svo mikið niður að það nái að eignast jafn mikið í íbúðum sínum og það lagði í þær í upphafi jafnvel lengur vegna greiðsluaðlögunarinnar. Ef forsendur hefðu ekki brugðist hefði hann verið búinn að greiða lánið niður um 20-25%  

Rangar ákvarðanirr stjórnvalda um að hækka lánshlutfall vegna íbúðalána ásamt ofvexti sem hafði hlaupið í bankana á sama tíma skapaði húsnæðisbóluna.  Lánveitendur mata krókinn á lánum sem voru of há i upphafi vegna ástands sem þeir sköpuðu sjálfir. Lántakendur sjá ekki fram á að þeir geri annað en borga niður þessa bólu næsta áratuginn.  Þetta ástand getur ekki leitt annað af sér en lágmarksviðskipti með fasteignir þar til lántakendur eru búnir að jafna sig.   Þess vegna er það réttlætismál að stjórnvöld láti fjármagnseigendur fara í smá megrun og rétti hlut almennra borgara með því að leiðrétta lán þeirra til samræmis við það sem eðlilegt hefði verið.

Hljómar vel.......en hvað svo?

Loksins ætlar ríkisstjórnin að koma á móts við þarfir heimilanna var það fyrsta sem mér datt í hug þegar ég las fyrirsögnina.  Þegar lestrinum var haldið áfram kom í ljós að það er ekki ætlunin með rannsókninni að sjá hver þörfin er fyrir aðgerðir, heldur virðist tilgangurinn vera að búa til aðra skýrslu eins og þá sem Seðlabankinn gerði á síðasta ári. Jóhanna Sigurðardóttir sagði á Alþingi 3 júní sl. að tæplega 5.000 heimili séu með neikvæða eiginfjárstöðu upp á 5 milljónir kr. eða meira Túlkun eins og þessi á niðurstöðu skýrslunnar er frjálsleg þar sem skýrslan segir að tæplega 20% heimila hafi verið með neikvæða eiginfjárstöðu.  Hún sagði líka að 74% heimila með fasteignaveðlán verji innan við 30% ráðstöfunartekna sinna til að standa undir fasteignalánum sínum Þetta þýðir að 26% heimila voru komin með greiðslustöðu sem var illviðráðanleg.  Síðan kórónaði hún þetta með því að segja „Þessar nýju upplýsingar frá seðlabankanum sýna hins vegar svart á hvítu að skuldavandi heimilanna er ekki eins skelfilegur og málshefjandi hér í dag [Sigmundur Davíð Gunnlaugsson] og ýmsir aðrir vilja láta í veðri vaka," segir Jóhanna Sigurðardóttir.

Niðurstöður nýrrar rannsóknar verða sennilega túlkaðar jafn frjálslega og lýst er hér að framan. 7% af fjölskyldum í landinu skulduðu meira en 5 milljónir umfram eignir og horfðu margar þeirra ekki fram á annað en gjaldþrot.  Þetta fannst forsætisráðherra vera góð staða.  26% heimila var í þeirri stöðu að ef þær urðu fyrir jafnvel minniháttar fjárhagslegu áfalli var þeim ómögulegt að fá lánafyrirgreiðslu. Þetta fannst ráðherranum vera að mála skrattann á vegginn að minnast á þessa stöðu.

Síðan þessi skýrsla var unnin hefur kaupmáttur minnkað verulega, skuldir heimilanna hafa vaxið verulega, bæði vegna verðbóta (tæp 9% frá ársbyrjun 2009 eða 14% frá október 2008) og einnig vegna þess að aðgerðir ríkisstjórnarinnar ganga út á það að minnka greiðslubyrgði með því að auka skuldirnar og minnka kaupmáttinn með skattahækkunum.  Stærsta eign fjölskyldunnar, íbúðin, hefur á sama tíma lækkað um 10-15% í verði á sama tíma.  Samkvæmt skýrslunni áttu 60% heimila meira en 5 milljónir kr. í eign umfram skuldir á síðasta ári.  Meðalskuld var 16 milljónir kr, fyrir utan lífeyrissjóðslán, þannig að hún er þá komin í tæpar 18 milljónir í dag.  Það kæmi mér ekki á óvart að hlutfall heimila með neikvæða eiginfjárstöðu hafi vaxið úr 20% í 30%.   Það þykir sennilega vera viðunandi staða.  Hlutfall heimila með óviðunandi greiðslubyrgði hefur sennilega vaxtið að sama skapi.

Rannsókn á skuldastöðu heimila

Þarf líka að rannsaka svigrúm heimila til að taka á sig 30-40% lækkun á verði fasteigna

Eg verð að fagna því að forsætisráðherra skuli vera tilbúin að skoða það svigrúm sem bankarnir hafi til afskrifta.  

"Enda kemur þá í ljós að ekki er svigrúm" er fyrirframgefin niðurstaða.  Best að setja á stofn rannsóknarnefnd sem á að komast að þessari niðurstöðu.  Það er sáraeinfalt.

Megnið af sparnaði almennings liggur í þeim íbúðarhúsnæði sem hann hefur keypt fyrir sig og fjölskyldur sínar.  Í þeirri fjárfestingu liggja oft á tíðum þriggja til 5 ára árslaun fjölskyldunnar.  Þeir eru mun færri sem eiga peningalegar eignir, þ.e. bankainnistæður og skuldabréf.  Þeir sem eru farnir að eignast slíkar eignir eru helst þeir sem eru búnir að borga upp fasteignir sínar og eiga þær skuldlitlar eða skuldlausar.

Stjórnvöld virðast vilja skipta fólki upp í tvo hópa.  Annars vegar eru þeir sem eiga peningalegar eignir, sem ekki má skerða  -  margir hverjir eignuðust sínar fasteignir á kostnað þáverandi sparifjáreigenda, áður en farið var að verðtryggja lán.  Hins vegar þeir sem eiga skuldsettar fasteignir, oftast nær er það ungt fólk með börn sem er að bugast undan skuldunum.  Þetta er fólk er að tapa eignum sínum.  Margir hafa lagt fram ein og jafnvel tvenn árslaun í útborgun vegna íbúðakaupanna sem eru alveg horfin vegna þess að lánin á íbúðinni hafa hækkað - en verð íbúðarinnar minnkað.  Til dæmis ef fólk átti eign upp á 20 millj kr. og skuldaði 18 millj kr. átti það 2 milljónir í nettóeign.  Í dag er íbúðin að verðmæti 17,3 millj en skudin komin í 20,5 millj.  Það skuldar orðið 3,2 millj meira en fengist fyrir íbúðina.  Þetta fólk er búið að tapa 5,2 millj. kr. Mér er óskiljanlegt hvers vegna ekki hefur þurft að verja þennan sparnað. 

Að undanförnu hafa heyrst þær sögur að bankarnir láni ekki út peninga vegna þess að þeir fá hærri vexti með því að leggja þá inn á reikninga hjá Seðlabankanum.   Ef satt er, þá eru bankarnir frekar að leggja áherslu á að taka peninga úr umferð en nota þá til að efla og koma hreyfingu á efnahagsmálin.  Stjórnvöld hafa tekið þá pólitísku ákvörðun að peningalegar eignir megi ekki skerða. 

Ég veit að þeir sem áttu eignir í verðbréfasjóðum bankanna í október 2008 töpuðu 30% af þeirri eign sem þar var.  Ef sú eign var 2 millj. kr. eins og hjá fasteignaeigandanum hér að ofan, ætti hann í dag 1,6 millj. kr. að gefinni þeirri forsendu að verðbréfaeignin hafi farið á reikning sem bara er verðtryggður og ber enga vexti.  Hann hefur því tapað 0,4 millj. kr.  en það er talsvert minna en það sem skuldsett heimili hafa tapað á síðastliðnum 18 mánuðum eða einungis 8% af því tapi sem fasteignaeigandinn varð fyrir.

Af hverju hefur hann ekki svigrúm til að gefa eitthvað eftir af sinni eign - eins og fasteignaeigandinn?

Vill greina svigrúm banka

Fáum við að draga verbæturnar - gengistapið frá fyrst?

Fyrirtæki hafa fengið að draga hækkun lánanna að fullu frá tekjum sínum, þannig að það er í verið að veita þeim skattfrjálsar tekjur sem nema 25-50% af niðurfelldum kröfum. 

Hins vegar hafa einstaklingar ekki fengið slíkan frádrátt frá tekjum sínum, þannig að niðurfellingin kemur alfarið til hækkunar á tekjuskattstofni þeirra.

Þetta er útspil jafnaðarmanna.

Afskriftir verða skattlagðar